غلظت دهنده مواد غذایی و به طور کلی مواد غلظت دهنده موادی هستند که می توانند ویسکوزیته یک مایع را بدون اینکه سایر خصوصیات آن تغییر اساسی کند، افزایش دهند. از غلیظ کننده های خوراکی معمولاً برای غلیظ کردن سس ها، سوپ ها و پودینگ ها استفاده می شود بدون اینکه طعم آنها تغییر کند. از مواد غلظت دهنده در رنگها، جوهرها، مواد منفجره و مواد آرایشی نیز استفاده می شود. مواد غلظت دهنده همچنین ممکن است تعلیق سایر مواد یا امولسیون را بهبود بخشد که این خود باعث افزایش پایداری محصول می شود. عوامل غلظت دهنده اغلب به عنوان مواد افزودنی غذایی و به عنوان مواد آرایشی و بهداشتی و بهداشتی کاربرد دارند. برخی از مواد غلظت دهنده عوامل ژل ساز (ژلانت ها) هستند و باعث تشکیل ژل و در فاز مایع به صورت مخلوط کلوئیدی حل می شوند که یک ساختار داخلی منسجم ضعیف ایجاد می کنند. برخی دیگر به عنوان مواد افزودنی روان وردی مکانیکی با ذرات گسسته چسبیده یا بهم پیوسته برای مقاومت در برابر تغییر شکل عمل می کنند.
مواد غلظت دهنده مورد استفاده در محصولات آرایشی و بهداشتی شامل مایعات چسبناکی مانند پلی اتیلن گلیکول، پلیمرهای مصنوعی مانند کربومر (نام تجاری اسید پلی اکریلیک) و صمغ های گیاهی می باشند. همچنین میتوان از برخی عوامل غلظت دهنده به عنوان تثبیت کننده استفاده کرد که از آنها برای حفظ ثبات امولسیون ها استفاده می شود. برخی مرطوب کننده ها مانند ژلِ پترولیوم یا پترولاتیوم یا چربی معدنی که با نام تجاری وازلین شناخته میشود و نیز واکس های مختلف ممکن است به عنوان غلظت دهنده در یک امولسیون عمل کنند.
مواد ژل ساز و غلظت دهنده بسیاری وجود دارد؛ برخی از این موارد رایج عبارتند از: آکاسیا، اسید آلژنیک، بنتونیت، کربوپول (که به عنوان کربومر نیز شناخته می شود)، کربوکسی متیل سلولز، اتیل سلولز، ژلاتین، هیدروکسی اتیل سلولز، هیدروکسی پروپیل سلولز، سیلیکات آلومینیوم منیزیم، متیل سلولز، پلوکسامرها، پلی وینیل الکل، سدیم آلژینات، کتیرا و صمغ زانتان. پلیمرهایی با قابلیت حجیم و متورم شدن مانند کارباپول و کوپلیمرهای آکریلات در حال حاضر بیشترین پلیمرهای مصنوعی قابل استفاده هستند زیرا بسیار کارآمد هستند و رئولوژی رقیق کننده برشی بسیار خوبی دارند که مصرف کنندگان آن را ترجیح می دهند. با این وجود، کارباپول در برابر الکترولیتهایی که به دلیل از بین رفتن اتصال آب از طریق حذف دافع بار، ویسکوزیته آنها را کاهش می دهند، بسیار حساس هستند. اگرچه مواد غلظت دهنده هر کدام دارای خصوصیات منحصر به فرد هستند، از برخی ویژگی های مشترک آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. در صورت اضافه کردن به طور اتفاقی به محیط پخش کننده، ماده غلظت دهنده تمایل به "جمع و فشرده شدن" دارد. مولکولهای خارجی عامل غلظت دهنده ابتدا با محیط تماس پیدا میکنند و هیدرات میشوند و یک لایه سطحی ایجاد می کنند که نفوذ محیط به آن دشوارتر است. توده ها در نهایت هیدراته می شوند، اما زمان بیشتری لازم است. روش بسیار کارآمدتر این است که همزمان با هم زدن محیط، ماده غلظت دهنده را کمی روی سطح محیط غربال کنید. استفاده از گلیسیرین به عنوان یک ماده مرطوب کننده گاهی تشکیل توده و همفشرد را به حداقل می رساند.
۲. برخی از عوامل غلظت دهنده در آب سرد بیشتر از آب گرم قابل انحلال هستند. متیل سلولز و پلی اکسایرها حلالیت بهتری در آب سرد دارند در حالی که بنتونیت، ژلاتین و سدیم کربوکسی متیل سلولز در آب گرم محلول ترند. کربومرها (کارباپول)، کتیرا و ژل های اسید آلژنیک با استفاده از آب ولرم کارآمد هستند.
۳. برخی غلظت دهنده ها مانند کارباپول پس از مرطوب شدن در محیط پخش کننده، به یک "خنثی کننده" یا ماده شیمیایی تنظیم کننده pH برای ایجاد ژل یا غلظت مورد نظر نیاز دارند.
۴. بیشتر غلظت دهنده ها به مدت زمان ۲۴ الی ۴۸ ساعت برای هیدراته شدن کامل و رسیدن به حداکثر ویسکوزیته و شفافیت نیاز دارند.
۵. از عوامل غلظت دهنده، بسته به نوع ماده و عامل، در غلظت های ۰/۵ تا ۱۰ درصد استفاده میشوند.
۶. اگر ماده موثره در تشکیل ژل تداخل ایجاد نکند، افزودن این ماده موثره پیش از تشکیل ژل کار ساده تری است.
۷. تنها کارباپول ۹۳۴، متیل سلولز، هیدروکسی پروپیل متیل سلولز و سدیم کربوکسی متیل سلولز برای غلیظ کردن مواد خوراکی توصیه می شوند.
